مراحل پژوهش:
1- مسأله یابی و طرح تحقیق
2- اجرای تحقیق: گردآوری اطلاعات، ارزیابی و پردازش و نتیجه گیری
3- تدوین گزارش در قالبهای كتاب، پایان نامه یا مقاله علمی
طرح پژوهش: به نقشه كار پژوهشگر برای حل مسأله پژوهش گفته می شود.
مقاله علمی:
1- عنوان مقاله و نام مؤلف یا مؤلفان
2- چكیده
3- واژگان کلیدی
4- مقدمه
5- بدنه یا متن
6- نتیجه
7- فهرست منابع و مآخذ
آشنایی اجمالی با ساختار یك مقاله علمی و آرایه های آن؛ 2
توضیح تفصیلی اجزای مقاله:
1. عنوان: عنوان مقاله ناظر به مسأله تحقیق و پرسش اصلی است و پوشش دهنده واژگان كلیدی نیز باید باشد.
پس باید گویا و رسا باشد، در عین حال اختصار، یك امتیاز است و كلمات باید بین سه تا هشت كلمه باشد.
عنوان نباید اعم یا اخص از محتوای مقاله یا انتخابی از روی تعصب باشد.
از عناوین كلیشه ای باید پرهیز شود و در مقالات علمی، عنوان باید علمی و به دور از صنایع ادبی و دور از ابهام باشد.
پختگی عنوان، حاكی از توان علمی نویسنده است و عنوان نامناسب ارزش مقاله را كم می كند.
آشنایی اجمالی با ساختار یك مقاله علمی و آرایه های آن؛ 3
توضیح تفصیلی اجزای مقاله:
2. چكیده مقاله: تهیه چکیده یک کار فنی و هنرمندانه است که باید برای هر مقاله علمی انجام گیرد.
چکیده، خلاصه جامعی از محتوای یك گزارش پژوهشی است كه هدفها، پرسشها، روشها و یافته های پژوهش را به اختصار در بردارد و آیینه پژوهش است و مخاطب را تحریص و تشویق به خواندن می كند.
در چكیده باید با استفاده از كلمات متن، عصاره مقاله در 150 تا 200 كلمه آورده شود.
اجزای چكیده شامل بیان مسأله، دلایل نگارش و بیان مشكلی است كه در مقاله مورد توجه قرار گرفته و نظرهای مختلف پیرامون آن بررسی شده و ادله و شواهد كافی در همان راستا بررسی و نتایج علمی بدست آمده را باز می نماید و باید از زبان خود پژوهشگر (و نه منقول) به صورت فعل اسنادی یا ماضی آورده شود.
در چكیده باید كلمات كلیدی(واژگان کلیدی) هم بیاید.
چكیده غیر از فهرست یا مقدمه است و جزئی از محتوای مقاله و اجمالی از مطالب تفصیلی آن است و از طریق مطالعه فهرست مطالب، مقدمه و نتایج نوشته می شود.
در چكیده لازم نیست به منابع و مآخذ، ارجاعی انجام شود و از بیان خطابی، مثال و توضیح مفاهیم پرهیز می شود.
برای مهارت افزایی در این رابطه، بهتر است چكیده مقالات مهم مطالعه و مرور شود تا الگویی فرا راه محققان باشد.
چكیده در حقیقت، بخشی جامع و مستقل از اصل گزارش است، پس نباید پیش از گزارش پژوهش تهیه شود بلکه در پایان نگارش مقاله باید نوشته شود.
آشنایی اجمالی با ساختار یك مقاله علمی و آرایه های آن؛4
آسیب های چكیده نویسی
1) تبدیل چكیده به فهرست:
چكیده هرگز مروری بر مباحث اثر تحقیقی و رساله نیست.
بنابراین نباید آن را با گزارش فهرست اثر یا بریده نویسی متن ،اشتباه گرفت.
2) تبدیل چكیده به طرح مسئله برخی از افراد، در چكیده به شرح و تفصیل موضوع مقاله یا پایان نامه، مسائل آن و ضرورت بحث از مسئله می پردازند، كه نادرست است.
البته بیان اجمالی مسئله نیز از مباحث چكیده است اما سهم آن متناسب با سهم حجم چكیده است نه اینكه اهم مطالب چكیده بر محور بیان مسئله بنا شده باشد.
3) ارجاع به مآخذ
پرداختن به معرفی منابع و مآخذ در چكیده، نادرست است.
4) بیان خطابی
ادبیات چكیده باید همانند ادبیات رساله یا مقاله باشد.
در واقع، استفاده از بیان شعارگونه و عبارت پردازی خطابی در شأن رساله و مقاله علمی نیست.
یادآوری: شایسته است، با دقت و تأمل كافی نسبت به تهیه ی چكیده ی اثر اقدام گردد و توجه داشت كه این چكیده می تواند نمایی از كار اصلی باشد و امكان معرفی درست آثار را در سایتها و مراكز مختلف علمی ـ پژوهشی فراهم آورد.
از این رو باید كمال جدیت و دقت را در چكیده نویسی به عمل آورد.
آشنایی اجمالی با ساختار یك مقاله علمی و آرایه های آن؛5
توضیح تفصیلی اجزای مقاله
3. واژگان کلیدی
كلماتی است برآمده از متن و مرتبط با موضوع اصلی مقاله كه خواننده با مطالعه آنها، به محتوای اصلی پژوهش پی می برد.
در حقیقت، واژگان کلیدی ، در حكم موضوعات جزئی مقاله هستند و اندكی پس از چكیده می آیند.
واژگان كلیدی به خواننده كمك می كند تا پس از خواندن چكیده و آشنایی اجمالی با روند تحقیق، بفهمد چه مفاهیم و موضوعاتی در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است.
واژگان کلیدی در مقاله نقش «نمایه» و در كتابها و پایان نامه ها نقش «فهرست» را دارند، این واژگان، نمای كلی مقاله را در ذهن تداعی می كنند،
میانگین واژه های كلیدی یك مقاله، پنج تا هفت، كلمه است. (سرمد، 1379، ص 321).
انتخاب درست كلیدواژه ها به نمایه سازی استاندارد مقاله در پایگاههای الكترونیكی علمی ـ پژوهشی كمك می كند و دسترسی مخاطبان را به مقاله تسهیل می نماید.
واژگان کلیدی اصلی باید با عنوان و مسأله تحقیق و در حد امكان با عناوین داخلی مقاله تناسب داشته باشد.
آشنایی اجمالی با ساختار یك مقاله علمی و آرایه های آن؛6
توضیح تفصیلی اجزای مقاله
4. مقدمه
یكی از بخشهای مهم مقاله علمی است که روزنه ای برای ورود خواننده به دنیای مقاله و در حكم نقشه راه است.
وظایف اصلی مقدمه، روشن ساختن موضوع، مشخص نمودن هدف و به دست دادن طرح و نقشه ارایه مطالب برای خواندن كل مقاله است.
معمولاً داوران و ارزیابان برای شناخت قوت علمی مقاله، تنها به مقدمه و نتیجه آن نظر می كنند بنابراین باید آن را دقیق و مناسب متن مقاله بنویسیم.
هدف اصلی یك مقدمه حرفه ای، پاسخ به پرسش هایی از این دست می باشد
این تحقیق چه اهمیتی دارد؟
چه كسانی از آن بهره مند می شوند؟
چه نیازی به حل این مسأله داریم؟
و چه انگیزهای باعث شد تا این مقاله نوشته شود؟
در مقدمه مقاله، مسئله تحقیق و ضرورت انجام آن و اهداف آن از نظر بنیادی و كاربردی به صورت مختصر بیان می شود. و از ذكر جزئیات پرهیز می شود.
در مجموع یك مقدمه خوب شامل توضیح درباره پیشینه تحقیق، ضرورتها، روش، ساختار، منطق حاكم بر متن مقاله است و اینكه چرا این تحقیق ادامه منطقی گزارشهای پیشین است؟
مقدمه نباید مفصل و طولانی باشد. بهتر است حداكثر یک صفحه یا یك ششم كل مقاله باشد.
سیر نگارش مقدمه از مطالب عام به خاص است یعنی از جنبه های كلی شروع می شود و رفته رفته به بخشهای تخصصی و جزیی تر می پردازد.
محقق باید پرسش های پژوهش خود را به صورت استفهامی بیان كرده و به تعریف متغیرهای تحقیق به صورت عملیاتی بپردازد.
آشنایی اجمالی با ساختار یك مقاله علمی و آرایه های آن؛7
توضیح تفصیلی اجزای مقاله
5. بدنه یا متن مقاله
بدنه، قسمت اصلی و یا متن مقاله است كه در آن به سئوالات تحقیق به طور تفصیلی پاسخ می دهد.
پس تا زمانی كه محقق مسأله خود را حل نكرده و یا به آن نزدیك نشده نباید اقدام به نگارش كند.
عبارات بدنه باید مستند به منابع معتبر و مستدل به برهان باشد و از آوردن عباراتی كه در درستی آنها شك دارد، پرهیز نماید.
تعیین محورهای داخلی در بدنه مقاله، ارتباط و انسجام منطقی بین قسمتهای مختلف را تقویت می نماید در تعیین عناوین داخلی مقاله می توان از سئوالات فرعی كمك گرفت و هر كدام از عنوان های داخلی می تواند پاسخ به یك سئوال فرعی باشد.
در صورت نیاز می توان عنوان های داخلی را به موضوعات عناوین جزئی تر تبدیل كرد و به سئوالات ریزتر و ساده تر كه پاسخ آنها، تنها به چند پاراگراف نیاز دارد، رسید.
حجم مقاله نیز به نوع مجله و سفارش دهنده آن، بستگی دارد امّا بهترین مقاله، نوشتاری است كه با كمترین كلمات، بیشترین محتوای علمی را تولید و به حل مسأله ای بیانجامد.
جمله های ساده، گویا و صحیح از ضروریات یك متن علمی است.
اگر جملاتی از متن مقاله به لحاظ دستوری یا علمی استوار نباشد تأثیر ناخوشایندی بر مخاطب و اعتماد او گذارده و كل مقاله را زیر سوال می برد.
پس تنها مهارت در جمله سازی و عبارت پردازی برای تولید یك مقاله علمی كافی نیست بلكه باید چینش صحیح جملات و تركیب درست آنها را آموخت، گام نخست در این میسر، نگارش پاراگرف های استاندارد است.
آشنایی اجمالی با ساختار یك مقاله علمی و آرایه های آن؛8
توضیح تفصیلی اجزای مقاله
بدنه یا متن مقاله/بخش دوم
پاراگراف، بخش كوتاهی از یك متن است كه درباره یك موضوع جزئی سخن می گوید.
هر پاراگراف با یك جمله اصلی شروع می شود و همان جمله باید حاوی ایده ی اصلی پاراگراف باشد.
در ادامه، جملات توضیحی خواهند آمد كه هر كدام ادامه منطقی جمله قبل است.
همچنین هر پاراگراف باید از استقلال نسبی برخوردار و مانند یك یادداشت كوچك باشد.
شمار كلمات هر پاراگراف، زیر 150 كلمه است.
هر بند (پاراگراف) نباید طولانی و ملال آور باشد.
در ابتدای هر بند از حرف «واو» یا «كه» كه حروف ربطند و نشان می دهد بند مستقلی نیست استفاده نمی شود.
افزون بر استدلال و تأملات محقق، لازم است هر مقاله ای با مجموعه ای از آثار مرتبط با موضوع خود، در ارتباط باشد؛ از اینرو سعی می شود با نقل قول مستقیم یا غیرمستقیم (بازنویسی، تلخیص) این ترابط علمی برقرار شده و از منابع معتبر دست اول استفاده شود.
البته ارجاعات محقق در باب آیات و روایات و نقل قول ها ، نباید به قدری زیاد باشد كه تحلیل و تشریح موضوع و مسئله پژوهشی را كمرنگ نماید.
ناگفته نماند كه اشاره به نظریات رقیب در حل مسأله، نقد مستند و مستدل آنها با بیان نظریه برگزیده و دفاع از آن، عمده ترین مباحث بدنه یك مقاله است. بنابراین باید از هرگونه بحث مفصل در تحلیل پیش فرض ها، مبانی و مباحث مقدماتی پرهیز شود و در صورت نیاز به یك مطلب فرعی، آن را در پاورقی ذكر كند.
(توجه داشته باشیم كه در ارزیابی مقالات، معمولاً به اعتبار علمی منابع و كفایت ادله و صحت نتایج آن توجه می شود.)
آشنایی اجمالی با ساختار یك مقاله علمی و آرایه های آن؛9
توضیح تفصیلی اجزای مقاله
6. نتیجه: در این قسمت توصیف مختصر و مفیدی از آنچه بدست آمده ارایه می شود.
در حقیقت باید مشخص شود كه مقاله به روشن شدن مسئله چه كمكی كرده است.
بنابراین دستاوردها و حاصل پژوهش، بدون بیان ادله و شواهد در بخش پایانی بیان می شود.
نتیجه برخلاف چكیده متضمن تعریف و بیان مسأله، ضرورت تحقیق، ذكر ادله و دیدگاه های رقیب نیست.
نتیجه نشان می دهد كه مقاله حاضر چه نوآورریهایی داشته و چه مشكلی را حل نموده است (بر حسب اهمیت آنها، روش متداول بیان نتایج آن است كه ابتدا مهمترین و سپس یافته های كم اهمیت تر ارائه می شود).
توجه داشته باشیم كه مقاله، گزارش مستند و مستدل از تحقیق است اما نتیجه مقاله، گزارش نتایج تحقیق بدون ذكر استدلال، استناد و ارجاع است.
نتیجه مقاله در حقیقت، پاسخ به سئوالاتی است كه از ابتدا طرح شده و این نتایج، یافته های مستدل و مستند در متن مقاله است.
بنابراین از هر گونه عبارت پردازی و ادعای به اثبات نرسیده، باید شدیداً خودداری نمود.
نتایج معمولاً مبتنی بر ترتیب منطقی پرسش ها یا فرضیه ها و نیز وابسته به تایید یا رد فرضیه ها است و ترتیب بیان نتایج نیز بر حسب ترتیب تنظیم عناوین داخلی مقاله و فرضیه های آنها است.
آشنایی اجمالی با ساختار یك مقاله علمی و آرایه های آن؛10
توضیح تفصیلی اجزای مقاله:
7. منابع و مآخذ
اعتبار علمی مقاله به مستند و مستدل بودن آن است.
ارائه فهرست كاملی از مراجع مقاله با رعایت اصل امانتداری و اخلاق پژوهشی مورد انتظار است.
البته سبكهای استناددهی در كتابها و مقالات متنوع است.
معمولاً «راهنمای نویسندگان» در مجله یا جشنواره علمی در عمل به چگونگی ارجاعات پیروی می شود.
«ارجاع در پایان مقاله»
«ارجاع در پاورقی»
«ارجاع در متن»
سه شیوه ی عمده استناد است كه شیوه اخیر (ارجاع درون متن) به علت سهولت، سرعت، ایجاد تمركز ذهنی برای خواننده و رواج جهانی آن، بر دو شیوه قبلی، در کل، برتری دارد.
در این روش نام صاحب اثر، تاریخ انتشار و شماره جلد و صفحه را می آورند.
مانند (مطهری، 1382، ج 3، ص 150) امّا نام اثر نمی آید.
نکته مهم
شیوه استناددهی قابل قبول مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران ، ارجاع در پاورقی است.
درباره مشخصات كتاب شناختی منابع تحقیق (كتاب نامه) كه در پایان مقاله می آید، هماهنگ ترین روش، هم سویی با روش ارجاع نویسی در بدنه اصلی مقاله است كه در پی می آید.
البته همان گونه که پیشتر اشاره شد نباید در ارجاعات و نقل قول ها افراط كرد.
چون در آن صورت مقاله به مجموعه یادداشت ها و تحلیل های دیگران تبدیل شده و از ارزش علمی آن كاسته می شود.
همچنین در چگونگی ارجاعات باید مطابق سلیقه و درخواست محلی که برای آنها مقاله تهیه می شود، عمل نمود.
آشنایی اجمالی با ساختار یك مقاله علمی و آرایه های آن؛11
ارجاعات پاورقی و منابع1
الف) زیرنویس (پاروقی) توصیفی
توضیحات اضافی یا اصطلاحی كه نمی توان برای حفظ انسجام متن آن را درون متن آورد، می تواند زیر صفحه با مشخص كردن شماره بیاید.
توضیحات باید حتی الامكان خلاصه باشد.
متن عربی و ترجمه آیات و روایات در متن فارسی بیاید و آدرس محل رؤیت آیه یا روایات در پاورقی آورده می شود.
كلمه های بیگانه در داخل متن حتماً باید به فارسی نوشته شود و در صورت لزوم معادل خارجی آنها در پاورقی بیاید.
اینها در مورد اصطلاحات تخصصی یا نام اشخاص است.
در موارد ضروری كه باید کلمه خارجی در متن بیاید باید در كنار صورت فارسی و داخل پرانتز نوشته شود.
توجه كنیم در هر متن یكبار معادل انگلیسی آوردن آن واژه كفایت می كند.
آخرین نظرات